Skip to main content

Class 9 Geography Chapter 4 Climate NCERT Solution (Hindi Medium)

NCERT Exercise

1. рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рдЪाрд░ рд╡िрдХрд▓्рдкों рдоें рд╕े рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдЪुрдиिрдП।

(i) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै?

(a) рд╕िрд▓рдЪрд░ (b) рдЪेрд░ाрдкूंрдЬी

(b) рдоाрд╕िрдирд░ाрдо (d) рдЧुрд╡ाрд╣ाрдЯी

рдЙрдд्рддрд░. (b) рдоाрд╕िрдирд░ाрдо

 

(ii) рдЧ्рд░ीрд╖्рдордХाрд▓ рдоें рдЙрдд्рддрд░ी рдоैрджाрдиों рдоें рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдкрд╡рдиों рдХो рдХрд╣рддे рд╣ैं:

(a) рдХाрд▓ рдмैрд╕ाрдЦी (c) рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╣рд╡ाрдПं

(b) рд▓ू (d) рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоें рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं

рдЙрдд्рддрд░. (b) рд▓ू

 (iii) рднाрд░рдд рдоें рдоाрдирд╕ूрди рдХा рдЖрдЧрдорди рд▓рдЧрднрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै:

(a) рдордИ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें (c) рдЬूрди рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें

(b) рдЬुрд▓ाрдИ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд (d) рдЕрдЧрд╕्рдд рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд

рдЙрдд्рддрд░. (c) рдЬूрди рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд

 

(iv) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди-рд╕ा рдПрдХ рднाрд░рдд рдоें рдаंрдбे рдоौрд╕рдо рдХे рдоौрд╕рдо рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै?

(a) рдЧрд░्рдо рджिрди рдФрд░ рдЧрд░्рдо рд░ाрддें

(b) рдЧрд░्рдо рджिрди рдФрд░ рдаंрдбी рд░ाрддें

(c) рдаंрдбे рджिрди рдФрд░ рдаंрдбी рд░ाрддें

(d) рдаंрдбे рджिрди рдФрд░ рдЧрд░्рдо рд░ाрддें

рдЙрдд्рддрд░. (b) рдЧрд░्рдо рджिрди рдФрд░ рдаंрдбी рд░ाрддें

 

2 . рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЙрдд्рддрд░ рджीрдЬिрдП।

(i) рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХौрди - рдХौрди рд╕े рдХाрд░рдХ рд╣ैं?

рдЙрдд्рддрд░. рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдХ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं:

(i) рджेрд╢ рдХी рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╕्рдеिрддि

(ii) рдоाрдирд╕ूрдиी рдкрд╡рдиें

(iii) рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеिрддि 

(iv) рд╣िंрдж рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░

(v) рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╡िрдХ्рд╖ोрдн

(vi) рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯ рд╕े рджूрд░ी 

(vii) рдЙрдЪ्рдЪाрд╡рдЪ рдЕрдерд╡ा рдзрд░ाрддрд▓ 

(viii) рджेрд╢ рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░

 

(ii) рднाрд░рдд рдоें рдоाрдирд╕ूрдиी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХ्рдпों рд╣ै?

рдЙрдд्рддрд░. рднाрд░рдд рдоें рдоाрдирд╕ूрди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि:

(i) рдпрд╣ाँ рдЬूрди рд╕े рд╕िрддंрдмрд░ рдХे рджौрд░ाрди рдоाрдирд╕ूрдиी рд╣рд╡ाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдмाрд░िрд╢ рд╣ोрддी рд╣ै।

(ii) рднाрд░рдд рдоें рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдоौрд╕рдо рдХो рдк्рд░ी-рдоाрдирд╕ूрдирдоाрдирд╕ूрди рдФрд░ рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдмाрдж рдХे рдоौрд╕рдо рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा рд╣ै।

(iii) рднाрд░рдд рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдФрд░ рдЙрдкोрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдоौрдЬूрдж рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЖрдзा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХрд░्рдХ рд░ेрдЦा 23°30'N рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै।

(iv) рджेрд╢ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рд╕्рдеिрддिрдпांрд╕рддрд╣ी рд╣рд╡ाрдПंрдКрдкрд░ी рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╕ंрдЪрд░рдгрдкрд╢्рдЪिрдоी рд╡िрдХ्рд╖ोрдн рдФрд░ рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддे рд╣ैं।

(v) рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдоाрдирд╕ूрдиी рд╣рд╡ाрдУं рд╕े рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддी рд╣ै। 

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдХी рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╕्рдеिрддि рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рдд рдоें рдоाрдирд╕ूрдиी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ै।

 

(iii) рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ рднाрдЧ рдоें рджैрдиिрдХ рддाрдкрдоाрди рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдХ्рдпों?

рдЙрдд्рддрд░. рднाрд░рдд рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрдЧोंрдЬैрд╕े - рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдирдкंрдЬाрдмрд╣рд░िрдпाрдгा, рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдФрд░ рджिрд▓्рд▓ी рдоें рджैрдиिрдХ рддाрдкрдоाрди рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ां рдЧ्рд░ीрд╖्рдордХाрд▓ рдоें рддाрдкрдоाрди 48 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рддрдХ рдЪрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै। рдРрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдиिрдо्рди рд╡ाрдпुрджрдмाрд╡ рдХी рд╕्рдеिрддि рдордИ-рдЬूрди рдХे рджौрд░ाрди рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрдЧों рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рджेрд╢ рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрдЧों рдоें рдмрдиे рдЗрд╕ рдХрдо рд╡ाрдпुрджрдмाрд╡ рдХी рд╕्рдеिрддि рдХी рднрд░рдкाрдИ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╢्рдЪिрдоी рджिрд╢ा рд╕े рдЧрд░्рдорд╢ुрд╖्рдХ рд╣рд╡ाрдПँ, рдЬिрди्рд╣ें рд▓ू рдХрд╣рддे рд╣ैंрдмрд╣рдиे рд▓рдЧрддी рд╣ैं рдФрд░ рдзूрд▓ рднрд░ी рдЖँрдзिрдпाँ рдЪрд▓рддी рд╣ैं।

рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрд░рдд рдеाрд░ рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди рд╕े рдШिрд░ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди рдХी рд░ेрдд рджिрди рдХे рд╕рдордп рдЧрд░्рдо рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рд░ाрдд рдоें рдЬрд▓्рджी рдаंрдбी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдЬो рдкрдб़ोрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рджिрди рдХे рддाрдкрдоाрди рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

 

(iv) рдХिрди рдкрд╡рдиों рдХे рдХाрд░рдг рдоाрд▓ाрдмाрд░ рддрдЯ рдкрд░ рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै?

рдЙрдд्рддрд░. рднाрд░рдд рдХे рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдо (рдХेрд░рд▓) рдоें рд╕्рдеिрдд рдоाрд▓ाрдмाрд░ рддрдЯ рдкрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдХी рдЕрд░рдм рд╕ाрдЧрд░ीрдп рд╢ाрдЦा рдХे рдХाрд░рдг рд▓рдЧрднрдЧ 250 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдм рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдЖрдЧे рдмреЭрддी рд╣ैं рддो рдХेрд░рд▓ рдоें рд╕्рдеिрдд рдкрд░्рд╡рдд рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдоाрдирд╕ूрдиी рд╣рд╡ाрдУं рдФрд░ рдмाрджрд▓ों рдХे рд░ाрд╕्рддे рдоें рдмाрдзा рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдоाрд▓ाрдмाрд░ рддрдЯ рдкрд░ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдХा рдкूрд░्рд╡ी рдкрд╡рди рд╡िрдоुрдЦ рдврд▓ाрди рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрдиी рд╣рд╡ाрдУं рдХे рдЖрдЧे рдмрдв़рдиे рдХे рджौрд░ाрди рд╡ृрд╖्рдЯि рдЫाрдпा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ (Rain Shadow Zone) рдоें рдЖрддा рд╣ै।

 

(v) рдоाрдирд╕ूрди рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░ें। рдоाрдирд╕ूрди рдоें рд╡िрд░ाрдо рд╕े рдЖрдк рдХ्рдпा рд╕рдордЭрддे рд╣ैं?

рдЙрдд्рддрд░. рдоाрдирд╕ूрди рдЕрд░рдмी рднाрд╖ा рдХे рд╢рдм्рдж "рдоौрд╕िрдо" рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ैрдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде "рдоौрд╕рдо" рдЕрдерд╡ा 'рдЛрддु' рд╣ोрддा рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд рдоाрдирд╕ूрди рд╡े рд╣рд╡ाрдПं рд╣ोрддी рд╣ैं рдЬिрдирдХी рджिрд╢ा рдЛрддु рдЕрдерд╡ा рдоौрд╕рдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрд▓्рдЯ рдЬाрддी рд╣ै। 

рдоाрдирд╕ूрди рдкрд╡рдиें, рдЬूрди рд╕े рд╕िрддंрдмрд░ рддрдХ рджрдХ्рд╖िрдг - рдкрд╢्рдЪिрдо рджिрд╢ा рд╕े рдЖрдЧे рдмреЭрддी рд╣ुрдИ рдоाрдирд╕ूрди рд╣рд╡ाрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рддрдеा рдЕрдХ्рддूрдмрд░ рд╕े рджिрд╕ंрдмрд░ рддрдХ рдЙрдд्рддрд░ - рдкूрд░्рд╡ी рджिрд╢ा рд╕े рдкीрдЫे рд▓ौрдЯрддी рд╣ुрдИ рд╣рд╡ाрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиी рдЬाрддी рд╣ैं।  

рдоाрдирд╕ूрди рдХी рдмाрд░िрд╢ рд╡рд░्рд╖ा рдЛрддु рдХे рджौрд░ाрди рдХुрдЫ рджिрдиों рддрдХ рд▓рдЧाрддाрд░ рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдХुрдЫ рджिрди рд╡рд░्рд╖ा рд░рд╣िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдоाрдирд╕ूрди рд╡िрд░ाрдо (Monsoon Break), рдЙрди рджिрдиों рдЕрдерд╡ा рд╕рдордп рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдЬो рдоाрдирд╕ूрди рдЛрддु рдХे рджौрд░ाрди рд╡рд░्рд╖ा рд░рд╣िрдд рдЕंрддрд░ाрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै।

 

(vi) рдоाрдирд╕ूрди рдХो рдПрдХ рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдмाँрдзрдиे рд╡ाрд▓ा рдХ्рдпों рд╕рдордЭा рдЬाрддा рд╣ै?

рдЙрдд्рддрд░. рднाрд░рддीрдп рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдк рдкрд░ рдоाрдирд╕ूрди рдХी рдПрдХрддा рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै। рдкрд╡рди рдХी рджिрд╢ाрдУं рдХा рдЛрддुрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рддрдеा рдЙрдирд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЛрддु рдХी рджрд╢ाрдПँं рдЛрддु-рдЪрдХ्рд░ों рдХो рдПрдХ рд▓рдп рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ैं। рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддाрдПँ рддрдеा рдЙрд╕рдХा рдЕрд╕рдоाрди рд╡िрддрд░рдг рдоाрдирд╕ूрди рдХा рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ै।

рд╕ंрдкूрд░्рдг рднाрд░рддीрдп рднूрджृрд╢्рдп, рдЗрд╕рдХे рдЬीрд╡ рддрдеा рд╡рдирд╕्рдкрддि, рдЗрд╕рдХा рдХृрд╖ि-рдЪрдХ्рд░, рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рддрдеा рдЙрдирдХे рдд्рдпौрд╣ाрд░-рдЙрдд्рд╕рд╡, рд╕рднी рдЗрд╕ рдоाрдирд╕ूрдиी рд▓рдп рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдШूрдо рд░рд╣े рд╣ैं। рдЙрдд्рддрд░ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг рддрдеा рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рддрдХ рд╕ंрдкूрд░्рдг рднाрд░рддрд╡ाрд╕ी рдк्рд░рддि рд╡рд░्рд╖ рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдЖрдЧрдорди рдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рдоाрдирд╕ूрдиी рдкрд╡рдиें рд╣рдоें рдЬрд▓ рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рдХृрд╖ि рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рддेреЫी рд▓ाрддी рд╣ैं рдПрд╡ं рд╕ंрдкूрд░्рдг рджेрд╢ рдХो рдПрдХ рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдмाँрдзрддी рд╣ैं।

 

3. рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдоें рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХ्рдпों рдШрдЯрддी рдЬाрддी рд╣ै?

рдЙрдд्рддрд░. рдЙрдд्рддрд░ी рднाрд░рдд рдоें рд╣िрдоाрд▓рдп рдХी рддрд▓рд╣рдЯी рдоें рд╕्рдеिрдд рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рддीрдп рдоैрджाрди рдоें рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдоाрдд्рд░ा рд▓рдЧाрддाрд░ рдХрдо рд╣ोрддी рдЬाрддी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдоाрдирд╕ूрди рдХी рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдХी рд╢ाрдЦा рдЬрдм рд╣िрдоाрд▓рдп рд╕े рдЯрдХрд░ाрдХрд░ рдкूрд░्рд╡ рдоें рдХोрд▓рдХाрддा рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рджिрд▓्рд▓ी рдХी рдУрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрддी рд╣ै рддो рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯ рд╕े рд▓рдЧрддा рджूрд░ी рдмреЭрддी рдЬाрддी рд╣ै рддрдеा рдпे рдкрд╡рдиें рдХ्рд░рдорд╢: рдмाрд░िрд╢ рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рдЖрддी рд╣ैं рддो рдЗрдирдоें рдирдоी (рдЖрд░्рдж्рд░рддा) рдХी рдХрдоी рд╣ोрддी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рд╡рд░्рд╖ा рдоें рдХрдоी рдЖрддी рд╣ै।

 

4. рдХाрд░рдг рдмрддाрдПं। 

(i) рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдоें рд╡ाрдпु рдХी рджिрд╢ा рдоें рдоौрд╕рдоी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХ्рдпों рд╣ोрддा рд╣ै?

рдЙрдд्рддрд░. рд╕рд░्рджिрдпों рдоेंрд╕ूрд░्рдп рджрдХ्рд╖िрдг рдХी рдУрд░ рдмрдв़рддा рд╣ैрдЙрдд्рддрд░ी рдоैрджाрдиों рдкрд░ рдХрдо рджрдмाрд╡ рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХрдордЬोрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзि рдХे рджौрд░ाрди рдоाрдирд╕ूрди рдХी рд╣рд╡ा рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг рдХी рдУрд░ рдЪрд▓рддी рд╣ैं। рдЧрд░्рдоिрдпों рдХे рджौрд░ाрдирдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрд░рдд рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдПрд╢िрдпा рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдХे рдЖंрддрд░िрдХ рднाрдЧ рдоें рдХрдо рджрдмाрд╡ рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рд╕рдоुрдж्рд░ рд╕े рднू-рднाрдЧ рдХी рдУрд░ рд╣рд╡ाрдПं рдмрд╣рдиे рд▓рдЧрддी рд╣ैं। рдоाрдирд╕ूрди рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдХे рд╕ाрде рдоौрд╕рдо рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдоें рд╣рд╡ाрдУं рдХी рджिрд╢ा рдЙрд▓рдЯ рдЬाрддी рд╣ै।

 

(ii) рднाрд░рдд рдоें рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡рд░्рд╖ा рдХुрдЫ рд╣ी рдорд╣ीрдиों рдоें рд╣ोрддी рд╣ै। рдХ्рдпों ?

рдЙрдд्рддрд░. рднाрд░рдд рдоें рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡рд░्рд╖ा, рд╡рд░्рд╖ा рдЛрддु рдХे рдЪाрд░ рдорд╣ीрдиों рдЕрд░्рдеाрдд рдЬूрдирдЬुрд▓ाрдИрдЕрдЧрд╕्рдд рдФрд░ рд╕िрддंрдмрд░ рдХे рджौрд░ाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдХा рд╕рдордп рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдирдоी рдпुрдХ्рдд рд╣рд╡ाрдПं рд╕рдоुрдж्рд░ рд╕े рд╕्рдерд▓ рдХी рдУрд░ рдмрд╣рддी рд╣ैं। рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рднाрд░рдд рдоें рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡рд░्рд╖ा рдХुрдЫ рд╣ी рдорд╣ीрдиों рдоें рд╣ोрддी рд╣ै।

 

(iii) рддрдоिрд▓рдиाрдбु рддрдЯ рдкрд░ рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै। рдХ्рдпों ?

рдЙрдд्рддрд░. 

рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдоें рдХोрд░ोрдордг्рдбрд▓ рддрдЯ рдкрд░ рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡рд░्рд╖ा рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░рдирд╡ंрдмрд░ рдФрд░ рджिрд╕ंрдмрд░ рдоें рд▓ौрдЯрддी рд╣ुрдИ рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ी рдоाрдирд╕ूрди рдкрд╡рдиों рд╕े рд╣ोрддी рд╣ै। рдпे рдкрд╡рдиें рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рд╕े рдирдоी рд▓ेрдХрд░ рдкूрд░्рд╡ी рддрдЯ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдХोрд░ोрдордг्рдбрд▓ рддрдЯ рдкрд░ рднाрд░ी рд╡рд░्рд╖ा рдХрд░рддी рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдоें рд╕рд░्рджिрдпों рдоें рдмाрд░िрд╢ рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬрдм рджेрд╢ рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рдоाрдирд╕ूрди рдХा рджौрд░ рдЦрдд्рдо рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ोрддा рд╣ै।

 

(iv) рдкूрд░्рд╡ी рддрдЯ рдХे рдбेрд▓्рдЯा рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░ाрдп: рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдЖрддे рд╣ैं। рдХ्рдпों?

рдЙрдд्рддрд░. рдЙрд╖्рдг рдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдоाрдирд╕ूрдиी рдорд╣ीрдиों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рдПрд╡ं рдирд╡ंрдмрд░ рдХे рдорд╣ीрдиों рдоें рдЖрддे рд╣ैं рддрдеा рдпे рдкूрд░्рд╡ी рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХे рдПрдХ рднाрдЧ рд╣ोрддे рд╣ैं рдПрд╡ं рджेрд╢ рдХे рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдпे рдЙрд╖्рдг рдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдХे рдКрдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЛрддु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рджौрд░ाрди (рдоाрд░्рдЪ рдЕрдк्рд░ैрд▓ рдФрд░ рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ - рдирд╡ंрдмрд░ рдорд╣ीрдиों рдХे рджौрд░ाрди) рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдХрдо рд╡ाрдпुрджрдмाрд╡ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпे рдЙрд╖्рдг рдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╡िрдиाрд╢рдХाрд░ी рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрдирд╕े рднाрд░ी рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै। рдпे рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдФрд░ рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ (рдЧंрдЧा рдбेрд▓्рдЯा) рд╕े рдЯрдХрд░ाрддे рд╣ैं। рд╡े рдкूрд░्рд╡ी рддрдЯ рдХो рдкाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдб़ीрд╕ाрдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдФрд░ рдХेрд░рд▓ рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдорд╣ाрдирджीрдЧोрджाрд╡рд░ीрдХृрд╖्рдгा рдФрд░ рдХाрд╡ेрд░ी рдбेрд▓्рдЯा рдХे рдШрдиी рдЖрдмाрджी рд╡ाрд▓े рдк्рд░рджेрд╢ рдЗрди рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЪрдХ्рд░рд╡ाрддों рдХे рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдоुрдЦ्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।

 

(v) рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдирдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдХुрдЫ рднाрдЧ рддрдеा рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдХा рд╡ृрд╖्рдЯि рдЫाрдпा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕ूрдЦा-рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ैं। рдХ्рдпों ?

рдЙрдд्рддрд░. рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХा рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрдЧ рдорд░ुрд╕्рдерд▓ीрдп рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╡рд░्рд╖ा 20 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╕े рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै। рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдо рдЧ्рд░ीрд╖्рдордХाрд▓ीрди рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдоें рд╣ै। рдЕрд░ाрд╡рд▓ी рдкрд░्рд╡рдд рд╢्рд░ेрдгी рдЕрд░рдм рд╕ाрдЧрд░ рд╕े рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдХी рджिрд╢ा рдХे рд╕рдоाрдиांрддрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдЕрддः рдиिрдо्рди рдкрд░्рд╡рддीрдп рддंрдд्рд░ рдЗрди рдкрд╡рдиों рдХो рд░ोрдХ рдкाрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рд╣ै। 

 

рдпрд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рд╕े рдХाрдлी рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдкрд╣ुंрдЪрдиे рдкрд░ рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдХा рдоाрдирд╕ूрди рд╢ुрд╖्рдХ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдирдоी рдЦो рджेрддा рд╣ै। рдЕрдд: рдкрд╢्рдЪिрдоी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╢ुрд╖्рдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ै। 

 

рд╕ाрде рд╣ीрд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдФрд░ рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╣िрдоाрд▓рдпी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдХाрдлी рджूрд░ी рдкрд░ рд╣ैंрдЗрд╕рд▓िрдП рд╡े рдЙрдк-рд╣िрдоाрд▓рдпी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдмाрд░िрд╢ рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдоें рдирд╣ीं рдЖрддे рд╣ैं। 

 

рдкрд╢्рдЪिрдоी рдШाрдЯ рдХे рдкрд╡рдирд╡िрдоुрдЦ рдвाрд▓ рд╡рд░्рд╖ा-рдЫाрдпा рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैंрд▓ेрдХिрди рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдХोрдИ рдЧाрд░ंрдЯी рдирд╣ीं рд╣ैрдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рднी рджेрд╢ рдХे рд╕ूрдЦा рдк्рд░рд╡рдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрддा рд╣ै।

 

5. рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╡िрднिрди्рдирддाрдУं рдХो рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕рд╣िрдд рд╕рдордЭाрдПं।

рдЙрдд्рддрд░. 

(i) рд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░рддिрд░ूрдк рдоें рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХрд░ूрдкрддा рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рджेрд╢ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु-рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдк्рд░ाрджेрд╢िрдХ рднिрди्рдирддाрдПँ рд╣ैं।

(ii) рдЧрд░्рдоिрдпों рдоें, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдорд░ुрд╕्рдерд▓ рдоें рдХुрдЫ рд╕्рдеाрдиों рдХा рддाрдкрдоाрди рд▓рдЧрднрдЧ 50реж рд╕े॰ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдкрд╣рд▓рдЧाрдо рдоें рддाрдкрдоाрди рд▓рдЧрднрдЧ 20реж рд╕े॰ рд░рд╣рддा рд╣ै। рд╕рд░्рджी рдХी рд░ाрдд рдоें, рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдоें рдж्рд░ाрд╕ рдХा рддाрдкрдоाрди -45реж рд╕े॰ рддрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдеिрд░ुрд╡рдиंрдердкुрд░рдо् рдоें рдпрд╣ 22реж рд╕े॰ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।

(iii) рдХुрдЫ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд░ाрдд рдПрд╡ं рджिрди рдХे рддाрдкрдоाрди рдоें рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдЕंрддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдеाрд░ рдХे рдорд░ुрд╕्рдерд▓ рдоें рджिрди рдХा рддाрдкрдоाрди 50реж рд╕े॰ рддрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЙрд╕ी рд░ाрдд рдпрд╣ рдиीрдЪे рдЧिрд░ рдХрд░ 15реж рд╕े॰ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рд╕рдХрддा рд╣ै। рджूрд╕рд░ी рдУрд░, рдХेрд░рд▓ рдпा рдЕंрдбрдоाрди рдПрд╡ं рдиिрдХोрдмाрд░ рдоें рджिрди рддрдеा рд░ाрдд рдХा рддाрдкрдоाрди рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рдоाрди рд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ै।

(iv) рд╣िрдоाрд▓рдп рдоें рд╡рд░्рд╖рдг рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╣िрдо рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ोрддा рд╣ै рддрдеा рджेрд╢ рдХे рд╢ेрд╖ рднाрдЧ рдоें рдпрд╣ рд╡рд░्рд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। 

(v) рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╡рд░्рд╖рдг рдоें рднिрди्рдирддा рдоेрдШाрд▓рдп рдоें 400 рд╕े॰рдоी॰ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд▓рдж्рджाрдЦ рдПрд╡ं рдкрд╢्рдЪिрдоी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдпрд╣ 10 рд╕े॰рдоी॰ рд╕े рднी рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै। 

(vi)рджेрд╢ рдХे рдЕрдзिрдХрддрд░ рднाрдЧों рдоें рдЬूрди рд╕े рд╕िрддंрдмрд░ рддрдХ рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдХुрдЫ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдЬैрд╕े рддрдоिрд▓рдиाрдбु рддрдЯ рдкрд░ рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╡рд░्рд╖ा рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рдПрд╡ं рдирд╡ंрдмрд░ рдоें рд╣ोрддी рд╣ै। 

(vii) рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ूрдк рд╕े рддрдЯीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рддाрдкрдоाрди рдоें рдЕंрддрд░ рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рджेрд╢ рдХे рдЖंрддрд░िрдХ рднाрдЧों рдоें рдоौрд╕рдоी рдпा рдЛрддुрдиिрд╖्рда рдЕंрддрд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। 

(viii) рдЙрдд्рддрд░ी рдоैрджाрди рдоें рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдоाрдд्рд░ा рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рдШрдЯрддी рдЬाрддी рд╣ै। 

 

6. рд╢ीрдд рдЛрддु рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдПрд╡ं рдЙрд╕рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рдмрддाрдПं। 

рдЙрдд्рддрд░. рд╢ीрдд рдЛрддु:-

рдЙрдд्рддрд░ी рднाрд░рдд рдоें рд╢ीрдд рдЛрддु рдордз्рдп рдирд╡ंрдмрд░ рд╕े рдЖрд░ंрдн рд╣ोрдХрд░ рдлрд░рд╡рд░ी рддрдХ рд░рд╣рддी рд╣ै। рднाрд░рдд рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рднाрдЧ рдоें рджिрд╕ंрдмрд░ рдПрд╡ं рдЬрдирд╡рд░ी рд╕рдмрд╕े рдаंрдбे рдорд╣ीрдиे рд╣ोрддे рд╣ैं। рддाрдкрдоाрди рджрдХ्рд╖िрдг рд╕े рдЙрдд्рддрд░ рдХी рдУрд░ рдмреЭрдиे рдкрд░ рдШрдЯрддा рдЬाрддा рд╣ै। рдкूрд░्рд╡ी рддрдЯ рдкрд░ рдЪेрди्рдирдИ рдХा рдФрд╕рдд рддाрдкрдоाрди 24реж рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╕े 25реж рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЙрдд्рддрд░ी рдоैрджाрди рдоें рдпрд╣ 10реж рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╕े 15реж рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрддा рд╣ै। рджिрди рдЧрд░्рдо рддрдеा рд░ाрддें рдаंрдбी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЙрдд्рддрд░ рдоें рддुрд╖ाрд░ाрдкाрдд рд╕ाрдоाрди्рдп рд╣ै рддрдеा рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдЙрдкрд░ी рдвाрд▓ों рдкрд░ рд╣िрдордкाрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

рдЗрд╕ рдЛрддु рдоें, рджेрд╢ рдоें рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ी рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рдкрд╡рдиें рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдпे рд╕्рдерд▓ рд╕े рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рдУрд░ рдмрд╣рддी рд╣ैं рддрдеा рдЗрд╕рд▓िрдП рджेрд╢ рдХे рдЕрдзिрдХрддрд░ рднाрдЧ рдоें рд╢ुрд╖्рдХ рдоौрд╕рдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрди рдкрд╡рдиों рдХे рдХाрд░рдг рдХुрдЫ рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╡рд░्рд╖ा рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХे рддрдЯ рдкрд░ рд╣ोрддी рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ाँ рдпे рдкрд╡рдиें рд╕рдоुрдж्рд░ рд╕े рд╕्рдерд▓ рдХी рдУрд░ рдмрд╣рддी рд╣ैं।

 

рджेрд╢ рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рднाрдЧ рдоें, рдПрдХ рдХрдордЬोрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рджाрдм рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд╣рд▓्рдХी рдкрд╡рдиें рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдХी рдУрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЙрдЪ्рдЪाрд╡рдЪ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рдпे рдкрд╡рди рдкрд╢्рдЪिрдо рддрдеा рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдо рд╕े рдЧंрдЧा рдШाрдЯी рдоें рдмрд╣рддी рд╣ैं। рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдЗрд╕ рдоौрд╕рдо рдоें рдЖрд╕рдоाрди рд╕ाрдл, рддाрдкрдоाрди рддрдеा рдЖрд░्рдж्рд░рддा рдХрдо рдПрд╡ं рдкрд╡рдиें рд╢िрдеिрд▓ рддрдеा рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрддी рд╣ैं।

рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें рдЙрдд्рддрд░ी рдоैрджाрдиों рдоें рдкрд╢्рдЪिрдо рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдо рд╕े рдЪрдХ्рд░рд╡ाрддी рд╡िрдХ्рд╖ोрдн рдХा рдЕंрддрд░्рд╡ाрд╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ै। рдпрд╣ рдХрдо рджाрдм рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рдгाрд▓ी рднूрдордз्рдпрд╕ाрдЧрд░ рдПрд╡ं рдкрд╢्рдЪिрдоी рдПрд╢िрдпा рдХे рдКрдкрд░ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै рддрдеा рдкрд╢्рдЪिрдоी рдкрд╡рдиों рдХे рд╕ाрде рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╢ीрддрдХाрд▓ рдоें рдоैрджाрдиों рдоें рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै рддрдеा рдкрд░्рд╡рддों рдкрд░ рд╣िрдордкाрдд, рдЬिрд╕рдХी рдЙрд╕ рд╕рдордп рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рд╢ीрддрдХाрд▓ рдоें рд╡рд░्рд╖ा, рдЬिрд╕े рд╕्рдеाрдиीрдп рддौрд░ рдкрд░ рдорд╣ाрд╡рдЯ’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдХी рдХुрд▓ рдоाрдд्рд░ा рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдпे рд░рдмी рдлрд╕рд▓ों рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ोрддी рд╣ै।

рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдкीрдп рднाрдЧों рдоें рд╢ीрдд рдЛрддु рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░ी рдкрд╡рдиों рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें рднी рдпрд╣ाँ рддाрдкрдоाрди рдХे рдк्рд░ाрд░ूрдк рдоें рди рдХे рдмрд░ाрдмрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддा рд╣ै।

7. рднाрд░рдд рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдоाрдирд╕ूрдиी рд╡рд░्рд╖ा рдПрд╡ं рдЙрд╕рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рдмрддाрдЗрдП।

рдЙрдд्рддрд░. 

1. рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХो рдоाрдирд╕ूрдиी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рднाрд░рдд рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдоाрдирд╕ूрдиी рдкрд╡рдиों рд╕े рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ै। рдоाрдирд╕ूрди рд╢рдм्рдж рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि рдЕрд░рдмी рд╢рдм्рдж ‘рдоौрд╕िрдо’ рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд░्рде рд╣ै– рдоौрд╕рдо। рдоाрдирд╕ूрди рдХा рдЕрд░्рде, рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдХे рджौрд░ाрди рд╡ाрдпु рдХी рджिрд╢ा рдоें рдЛрддु рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ै।


2. рдоाрдирд╕ूрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдЙрд╖्рдг рдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 20реж рдЙрдд्рддрд░ рдПрд╡ं 20реж рджрдХ्рд╖िрдг рдХे рдмीрдЪ рд░рд╣рддा рд╣ै।


3. рдоाрдирд╕ूрдиी рдкрд╡рдиें рдиिрдпрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдпे рд╕्рдкंрджрдоाрди рдк्рд░рдХृрддि рдХी рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЙрд╖्рдг рдХрдЯिрдмंрдзीрдп рд╕рдоुрдж्рд░ों рдХे рдКрдкрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХे рджौрд░ाрди рдпे рд╡िрднिрди्рди рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ीрдп рдЕрд╡рд╕्рдеाрдУं рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं। 


4. рдоाрдирд╕ूрди рдХा рд╕рдордп рдЬूрди рдХे рдЖрд░ंрдн рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдордз्рдп рд╕िрддंрдмрд░ рддрдХ, 100 рд╕े 120 рджिрдиों рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрддा рд╣ै।


5. рдЗрд╕рдХे рдЖрдЧрдорди рдХे рд╕рдордп рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡рд░्рд╖ा рдоें рдЕрдЪाрдирдХ рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рддрдеा рд▓рдЧाрддाрд░ рдХрдИ рджिрдиों рддрдХ рдпрд╣ рдЬाрд░ी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЗрд╕े рдоाрдирд╕ूрди рдк्рд░рд╕्рдлोрдЯ (рдлрдЯрдиा) рдХрд╣рддे рд╣ैं। 


6. рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдЬूрди рдХे рдк्рд░рдердо рд╕рдк्рддाрд╣ рдоें рдоाрдирд╕ूрди рднाрд░рддीрдп рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдк рдХे рджрдХ्рд╖िрдгी рдЫोрд░ рд╕े рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдпрд╣ рджो рднाрдЧों рдоें рдмँрдЯ рдЬाрддा рд╣ै - рдЕрд░рдм рд╕ाрдЧрд░ рд╢ाрдЦा рдПрд╡ं рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाреЬी рд╢ाрдЦा। 


7. рдоाрдирд╕ूрди рдХी рд╡ाрдкрд╕ी рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдПрдХ рдХ्рд░рдоिрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдЬो рднाрд░рдд рдХे рдЙрдд्рддрд░-рдкрд╢्рдЪिрдоी рд░ाрдЬ्рдпों рд╕े рд╕िрддंрдмрд░ рдоें рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। 

8. рдоाрдирд╕ूрди рдкрд╡рдиों рдХे рдХाрд░рдг рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдоें рдкрд╢्рдЪिрдо рдШाрдЯ рдХे рдкрд╡рдирдоुрдЦी рднाрдЧों рдоें рднाрд░ी рд╡рд░्рд╖ा (рд▓рдЧрднрдЧ 250 рд╕े॰рдоी॰ рд╕े рдЕрдзिрдХ) рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬрдмрдХि рдкрд╡рдирд╡िрдоुрдЦ рдвाрд▓ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡ृрд╖्рдЯि рдЫाрдпा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЖрддे рд╣ैं। 

9. рдоाрдирд╕ूрди рдкрд╡рдиों рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा рдоेрдШाрд▓рдп рдХा рдоाрд╕िрдирд░ाрдо рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। 

10. рдЧंрдЧा рдХी рдШाрдЯी рдоें рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдоाрдд्рд░ा рдШрдЯрддी рдЬाрддी рд╣ै। 

11. рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдПрд╡ं рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдХुрдЫ рднाрдЧों рдоें рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै।

12. ‘рд╡рд░्рд╖ा рдоें рд╡िрд░ाрдо’ рдоाрдирд╕ूрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдПрдХ рдЕрди्рдп рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд░िрдШрдЯрдиा рд╣ै। рдоाрдирд╕ूрди рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдпे рд╡िрд░ाрдо рдоाрдирд╕ूрдиी рдЧрд░्рдд рдХी рдЧрддि рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡िрднिрди्рди рдХाрд░рдгों рд╕े рдЧрд░्рдд рдПрд╡ं рдЗрд╕рдХा рдЕрдХ्рд╖ рдЙрдд्рддрд░ рдпा рджрдХ्рд╖िрдг рдХी рдУрд░ рдЦिрд╕рдХрддा рд░рд╣рддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд░्рд╖ा рдХा рд╕्рдеाрдиिрдХ рд╡िрддрд░рдг рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдЧрд░्рдд рдХा рдЕрдХ्рд╖ рдоैрджाрди рдХे рдКрдкрд░ рд╣ोрддा рд╣ै рддрдм рдЗрди рднाрдЧों рдоें рд╡рд░्рд╖ा рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ोрддी рд╣ै। рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЬрдм рдЕрдХ्рд╖ рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рд╕рдоीрдк рдЪрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै рддрдм рдоैрджाрдиों рдоें рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рд╢ुрд╖्рдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рд░рд╣рддी рд╣ै। 

13. рдЙрд╖्рдг рдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдиिрдо्рди рджाрдм рдХी рддीрд╡्рд░рддा рдПрд╡ं рдЖрд╡ृрдд्рддि рднी рдоाрдирд╕ूрдиी рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдоाрдд्рд░ा рдПрд╡ं рд╕рдордп рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। 

14. рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддाрдПँ рддрдеा рдЙрд╕рдХा рдЕрд╕рдоाрди рд╡िрддрд░рдг рдоाрдирд╕ूрди рдХा рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ै। рдоाрдирд╕ूрди рдХो рдЗрд╕рдХी рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╢ुрд╖्рдХ рдПрд╡ं рдЖрд░्рдж्рд░ рд╕्рдеिрддिрдпों рдХी рддीрд╡्рд░рддा, рдЖрд╡ृрдд्рддि рдПрд╡ं рд╕рдордп рдХाрд▓ рдоें рднिрди्рдирддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдпрджि рдПрдХ рднाрдЧ рдоें рдмाреЭ рдЖрддी рд╣ै рддो рджूрд╕рд░े рднाрдЧ рдоें рд╕ूрдЦा рдкреЬрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЖрдЧрдорди рдПрд╡ं рд╡ाрдкрд╕ी рдк्рд░ाрдпः рдЕрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рдХрднी-рдХрднी рджेрд╢ рдХे рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдХृрд╖ि рдХाрд░्рдпों рдХो рдЕрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдХрд░ рджेрддा рд╣ै।

15. рд╕ंрдкूрд░्рдг рднाрд░рддीрдп рднूрджृрд╢्рдп, рдЗрд╕рдХे рдЬीрд╡ рддрдеा рд╡рдирд╕्рдкрддि, рдЗрд╕рдХा рдХृрд╖ि-рдЪрдХ्рд░, рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рддрдеा рдЙрдирдХे рдд्рдпौрд╣ाрд░-рдЙрдд्рд╕рд╡, рд╕рднी рдЗрд╕ рдоाрдирд╕ूрдиी рд▓рдп рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдШूрдо рд░рд╣े рд╣ैं। рдЙрдд्рддрд░ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг рддрдеा рдкूрд░्рд╡ рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдо рддрдХ рд╕ंрдкूрд░्рдг рднाрд░рддрд╡ाрд╕ी рдк्рд░рддि рд╡рд░्рд╖ рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдЖрдЧрдорди рдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдХौрд╢рд▓

рднाрд░рдд рдХे рд░ेрдЦा рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдкрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХो рджрд░्рд╢ाрдЗрдП।

(i) 400 рд╕ेрдоी рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░।

(ii) 20 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╕े рдХрдо рд╡рд░्рд╖ा рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░।

(iii) рднाрд░рдд рдХे рдКрдкрд░ рджрдХ्рд╖िрдг-рдкрд╢्рдЪिрдо рдоाрдирд╕ूрди рдХी рджिрд╢ा।