Skip to main content

Class 12 Geography Model Test Paper - 7

1)      “рдоाрдирд╡, рдЕрдкрдиे рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХी рдЙрдкрдЬ” рдпрд╣ рдХिрд╕ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХा рдХрдерди рд╣ै ? (1)

(a) рдл्рд░ेрдбрд░िрдХ рд░ेрдЯрдЬेрд▓ (Friedrich Ratzel) (b) рдХुрдоाрд░ी рдПрд▓рди рдЪрд░्рдЪिрд▓ рд╕ेрдо्рдкрд▓ (Ellen Churchill Semple)

(c) рдкाрд▓ рд╡िрдбाрд▓ рдбी рд▓ा рдм्рд▓ांрд╢ (Vidal De La Blanche) (d) рдЗрд░ेрд╕्рдеाрдиिрдЬ (Eratosthenes)

2)      рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди - рд╕ा рдПрдХ рд▓ोрдЧों рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдмीрдЪ рдЕрди्рдпोрди्рдпрдХ्рд░िрдпा рдХा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░рдХ рд╣ै? (1)

        (a) рдоाрдирд╡ рдмुрдж्рдзिрдорддा (b) рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी (c) рд▓ोрдЧों рдХे рдЕрдиुрднрд╡ (d) рдоाрдирд╡ीрдп рднाрдИрдЪाрд░ा

3)      рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдоें рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ृрдж्рдзि рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╣ै? (1)

        (a) рдЕрдл्рд░ीрдХा (b) рдПрд╢िрдпा (c) рдЙрдд्рддрд░ рдЕрдоेрд░िрдХा (d) рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдоेрд░िрдХा

4)      рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рджिрд╢ा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖंрддрд░िрдХ рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХी рдХौрди – рд╕ी рдзाрд░ा рдкुрд░ुрд╖ рдк्рд░рдзाрди рдзाрд░ा рд╣ै? (1)

(a) рдЧाँрд╡ рд╕े рдЧाँрд╡ рдХो рдк्рд░рд╡ाрд╕ (Rural to Rural) (b) рдЧाँрд╡ рд╕े рд╢рд╣рд░ рдХो рдк्рд░рд╡ाрд╕ (Rural to Urban)

(c) рд╢рд╣рд░ рд╕े рдЧाँрд╡ рдХो рдк्рд░рд╡ाрд╕ (Urban to Rural) (d) рд╢рд╣рд░ рд╕े рд╢рд╣рд░ рдХो рдк्рд░рд╡ाрд╕ (Urban to Urban)

5)      рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рджेрд╢ рдоें рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ृрдж्рдзि рджрд░ рдЛрдгाрдд्рдордХ  рд╣ै? (1)

(a) рд▓ाрдЗрдмेрд░िрдпा (b) рдиाрдЗрдЬीрд░िрдпा (c) рд▓ैрдЯрд╡िрдпा (d) рд░рд╡ांрдбा

6)      рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕ी рдПрдХ рдЬрдиांрдХिрдХीрдп рд╕ंрдХ्рд░рдордг (Demographic Transition) рд╕िрдж्рдзांрдд рдХी рджूрд╕рд░ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै? (1)

(a) рдЬрди्рдо-рджрд░ рдФрд░ рдоृрдд्рдпु-рджрд░ рджोрдиों рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪ (b) рдЙрдЪ्рдЪ рдЬрди्рдо-рджрд░ рдФрд░ рдиिрдо्рди рдоृрдд्рдпु-рджрд░

(c) рдк्рд░рдЬрдирди рджрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдХрдо рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддी рд╣ै (d) рдЬрди्рдо-рджрд░, рдоृрдд्рдпु-рджрд░ рд╕े рдиीрдЪी

7)      рдЖрдпु рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рдХौрди – рд╕ा рд╡рд░्рдЧ рдЕрд░्рдЬрдХ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै? (1)

(a) 0 рд╕े 14 рд╡рд░्рд╖ (b) 15 рд╕े 59 рд╡рд░्рд╖ (c) 60 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ (d) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी

8)      рдоाрдирд╡ рд╡िрдХाрд╕ рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рджेрд╢ों рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдХा рд╕्рддрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рд╣ै ? (1)

(a) рдмेрд▓्рдЬिрдпрдо (b) рднाрд░рдд (c) рдиाрдЗрдЬीрд░िрдпा (d) рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╕рднी

9)    рдордд्рд╕्рдп рдкाрд▓рди рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рдХ्рд░िрдпा рд╣ै ? (1)

(a) рдк्рд░ाрдердоिрдХ рдХ्рд░िрдпा (b) рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рдХ्рд░िрдпा (c) рддृрддीрдпрдХ рдХ्рд░िрдпा (d) рдЪрддुрд░्рдердХ рдХ्рд░िрдпा

10)  рдЕрд▓ाрд╕्рдХा, рдХрдиाрдбा рдФрд░ рдЧ्рд░ीрдирд▓ैрди्рдб рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖрдЦेрдЯрдХ рдФрд░ рд╕ंрдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдЬрдирдЬाрддि рдХौрди – рд╕ी рд╣ै? (1)

(a) рдкिрдЧ्рдоी (b) рдкिंрдЯुрдкी (c) рдПрд╕्рдХिрдоो (рдЗрдиुрдЗрдЯ) (d) рдЗрди्рдиू

11) рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдкрд╢ुрдзрди рдкाрд▓рди рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХौрди – рд╕ा рд╣ै? (1)

(a) рдбाрдЙंрд╕ рдк्рд░рджेрд╢ (b) рд╡ेрд▓्рдб рдк्рд░рджेрд╢ (c) рдк्рд░ेрдпрд░ी рдк्рд░рджेрд╢ (d) рд╕्рдЯेрдкीрдЬ рдк्рд░рджेрд╢

12) рдЖрд░्рдХрдЯिрдХ рдХे рдз्рд░ुрд╡ीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЪрд▓рд╡ाрд╕ी рдкрд╢ुрдкाрд▓рдХ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕े рдкрд╢ु рдкाрд▓рддे рд╣ैं ? (1)

(a) рд▓ाрдоा (b) рдЧрдзे рдПрд╡ं рдШोреЬे (c) рдпाрдХ (d) рд░ेंрдбिрдпрд░

13) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕ा рдПрдХ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХा рдЛрддु рдк्рд░рд╡ाрд╕ (Transhumance) рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╕рдоुрджाрдп рд╣ै? (1)

(a) рдЧрдж्рджी (b) рдЧुрдЬ्рдЬрд░ – рднोрдЯिрдпा (c) рдЧुрдЬ्рдЬрд░ – рдмрдХ्рдХрд░рд╡ाрд▓ (d) рд░ाрдЗрдХा

14) рд╕्рдеाрдиाрди्рддрд░ी рдХृрд╖ि (рдЭूрдо рдпा рдЭूрдоिंрдЧ рдЦेрддी) рдХो рдоेрдХ्рд╕िрдХो рдПрд╡ं рдордз्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдХिрд╕ рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? (1)

(a) рдорд╕ोрд▓े (b) рдоिрд▓्рдкा (c) рд▓рджांрдЧ (d) рд░े

15) рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рдкрдо्рдкाрд╕ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рд╕ैंрдХреЬों рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд▓ंрдмे рдкрд╢ु рдмाреЬों рдХ्рдпा рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं? (1)

16) (a) рдХोрдиुрдХो (b) рдПрд╕्рдЯेрдирд╢िрдпा (c) рдлेрдЬेंрдбा (d) рд░ैंрдЪ

17) рднाрд░рдд рдоें рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рд▓рдЧрднрдЧ рдХिрддрдиे рд╡िрджेрд╢ी рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдЖрддे рд╣ैं? (1)

(a) 26 рд▓ाрдЦ (b) 6 рд▓ाрдЦ (c) 26 рд╣рдЬाрд░ (d) 26 рдХрд░ोреЬ

18) рд╡े рдХाрдо рдЬिрдирдоें рдЙрдЪ्рдЪ рдкрд░िрдоाрдг рдФрд░ рд╕्рддрд░ рд╡ाрд▓े рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं, рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं :- (1)

(a) рдкंрдЪрдо рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк (b) рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ (c) рддृрддीрдпрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ (d) рдЪрддुрд░्рдердХ рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк

19) рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ॉрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдЙрдж्рдпोрдЧ (SUNRISE INDUSTRY) рдХेंрдж्рд░ рдХौрди – рд╕ा рд╣ै? (1)

(a) рдиोрдПрдбा (b) рдЗंрджौрд░ (c) рднुрд╡рдиेрд╢्рд╡рд░ (d) рдЧोрд╡ाрд╣рдЯी

20) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕ा рдПрдХ рд╕ुрдоेрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ै ? (1)

(a) рд╕рдХेंрдж्рд░िрдд рдмрд╕्рддिрдпाँ (CONCENTRATED SETTLEMENT)

(b) рдк्рд░рдХीрд░्рдг рдмрд╕्рддिрдпाँ (DISPERSED SETTLEMENT)

(c) рдПрдХрдд्рд░िрдд рдмрд╕्рддिрдпाँ (AGGLIMERATED SETTLEMENT)

(d) рдиाрднिрдХ рдпा рдирдпрд╖िрдЯрдд рдмрд╕्рддिрдпाँ (NUCLEATED SETTLEMENT)

21) рднाрд░рдд рдоें рджूрд╕рд░ा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ाрд▓ा рд░ाрдЬ्рдп рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕ा рд╣ै? (1)

(a) рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ (b) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ (c) рдмिрд╣ाрд░ (d) рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓

22) рднाрд░рдд рдХे рдирдЧрд░ीрдпрдХрд░рдг рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдХिрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХो рдЬрдиांрдХिрдХीрдп рд╡िрднाрдЬрдХ рд╡рд░्рд╖ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै? (1)

(a) 1921 (b) 1931(c) 1951 (d) 1971

23) рд╕рди 2011 рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдирдЧрд░ीрдп рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рдЕрдиुрдкाрдд рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╣ै ? (1)

(a) рддрдоिрд▓рдиाрдбु (b) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ (c) рдХेрд░рд▓ (d) рдЧोрд╡ा

24) рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी OR рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдЖрддे рд╣ैं ? (1)

(a) рддрдоिрд▓рдиाрдбु (b) рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ (c) рдХेрд░рд▓ (d) рдЧोрд╡ा

25) рдоाрдирд╡ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдбॉ. рдорд╣рдмूрдм – рдЙрд▓ – рд╣рдХ рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХिрд╕ рджेрд╢ рд╕े рд╣ै? (1)

(a) рднाрд░рдд (b) рдиेрдкाрд▓ (c) рдкाрдХिрд╕्рддाрди (d) рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा

26) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдк्рд░рдХीрд░्рдг рдмрд╕्рддिрдпाँ рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ैं? (1)

(a) рдЧंрдЧा рд╕рддрд▓ुрдЬ рдоैрджाрди (b) рдХрд╡ाрди्рдЯो рдоैрджाрди (c) рдЗрд░ाрд╡рджी рдоैрджाрди (d) рдоाрд▓рд╡ा рдкрдаाрд░

27) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕ा рдирдЧрд░ рдХिрд╕ी рдирджी рдХिрдиाрд░े рд╕्рдеिрдд рдирд╣ीं рд╣ै? (1)

(a) рд▓рдЦрдирдК (b) рдкрдЯрдиा (c) рднोрдкाрд▓ (d) рдЖрдЧрд░ा

28) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕ा рдПрдХ рдирд╡ рдирдЧрд░ рд╣ै? (1)

(a) рдЪрдг्рдбीрдЧреЭ (b) рдХुрд░ुрдХ्рд╖ेрдд्рд░ (c) рд░ोрд╣рддрдХ (d) рдЕंрдмाрд▓ा рдХैंрдЯ

29) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХिрд╕ рдПрдХ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╡рд░्рд╖ा рдЬрд▓ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣рдг рдоें рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै? (1)

(a) рдзोрд░ा (b) рдЯाँрдХा (c) рдЦाрджीрди (d) рд░ैंрдЪ

30) рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рдХौрди – рд╕ा рдПрдХ рдХрдерди рдЕрд╕рдд्рдп рд╣ै? (1)

(a) ‘рд╣рд░िрдпाрд▓ी’ рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╡рд░्рддिрдд рдЬрд▓ рд╕рдо्рднрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╣ै।  

(b) рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдиीрд░ू – рдоीрд░ू рддрдеा рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЕрд░рд╡ाрд░ी рдкाрдиी рд╕ंрд╕рдж рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЬрд▓ рд╕рдо्рднрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╣ैं ।

(c) рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдоें рдХिрд╕ी рднी рдЗрдоाрд░рдд рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдмिрдиा рдЬрд▓ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХे рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ।

(d) рдЬрд▓ рд╡ाрд╣िрдХाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдзाрд░ाрдУं рдХा рд░ाрд╕्рддा рдоोрдбрдХрд░ рдЦेрддों рдоें рд╕िंрдЪाрдИ рдХрд░рдиा рдЧुрд▓ рд╡ рдХुрд▓ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।

31) рдоाрдирд╡ рднूрдЧोрд▓ рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХीрдЬिрдП। (2)

Ans. рднूрдЧोрд▓ рдХी рд╡рд╣ рд╢ाрдЦा, рдЬो рдоाрдирд╡ीрдп (Human) рддрде्рдпों рдХा рднौрдЧोрд▓िрдХ рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рддी рд╣ै, рдоाрдирд╡ рднूрдЧोрд▓ (HUMAN GEOGRAPHY), рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े – рдоाрдирд╡ рдмрд╕्рддी, рдХृрд╖ि, рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा, рдЙрдж्рдпोрдЧों рдЖрджि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдиा ।

32) рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рддिрдХрд░्рд╖ рдХाрд░рдХ рдХ्рдпा рд╣ैं? (2)

Ans. рд╡े рдХाрд░рдХ рдЬो рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рдХो рдЫोреЬрдиे рдХो рдордЬрдмूрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдк्рд░рддिрдХрд░्рд╖ рдХाрд░рдХ (PUSH FACTORS) рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े – рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рд░рд╣рди – рд╕рд╣рди рдХी рдиिрдо्рди рджрд╢ाрдПं, рдорд╣ाрдоाрд░िрдпाँ, рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдЬрд▓рд╡ाрдпु, рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджाрдПं рдЖрджि। 

33) рдКрд░्рдЬा рдХे рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕्рд░ोрдд рдХौрди - рд╕े рд╣ैं ? (2)

Ans. рдКрд░्рдЬा рдХे рдЕрдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рд╕्рд░ोрддों рдоें рдЬ्рд╡ाрд░ीрдп рдКрд░्рдЬा, рднूрддाрдкीрдп рдКрд░्рдЬा, рд╕ौрд░ рдКрд░्рдЬा, рдкрд╡рди рдКрд░्рдЬा рддрдеा рдмाрдпो рдЧैрд╕ рдпा рдЧौрдмрд░ рдЧैрд╕ рдЖрджि рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।

34) рдЧुрд▓ рдЕрдерд╡ा рдХुрд▓ рдХ्рдпा рд╣ै? (2)

Ans. рднाрд░рдд рдХे рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдкрд╣ाреЬी рдФрд░ рдкрд░्рд╡рддीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЬрд▓ рд╡ाрд╣िрдХाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдзाрд░ाрдУं рдХा рд░ाрд╕्рддा рдоोрдбрдХрд░ рдЦेрддों рдоें рд╕िंрдЪाрдИ рдХрд░рдиा рдЧुрд▓ рдЕрдерд╡ा рдХुрд▓ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।

35) рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдШрдЯрдХ рдХौрди рд╕े рд╣ैं ? (3)

Ans. рдЬрди्рдо, рдоृрдд्рдпु рдФрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╕

    рдЬрди्рдо - рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЬрди्рдо рд▓ेрдиे рд╡ाрд▓े рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╕े рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдмреЭрддी рд╣ै

    рдоृрдд्рдпु - рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдоृрдд्рдпु рд╕े рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдХрдоी рдЖрддी рд╣ै ।

    рдк्рд░рд╡ाрд╕ - рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рд▓ोрдЧों рдХे рджूрд╕рд░े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдпा рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдЪрд▓े рдЬाрдиे рд╕े рдЙрджрдЧрдо рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдХрдоी рдЖрддी рд╣ै,                     рдЬрдмрдХि рдЧंрддрд╡्рдп рд╕्рдеाрди рдпाрдиि рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рд▓ोрдЧ рдЬाрддे рд╣ैं рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдмреЭ рдЬाрддी рд╣ै

36) рд▓िंрдЧाрдиुрдкाрдд рдХिрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं ? рднाрд░рдд рдоें рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдШрдЯрддे рд▓िंрдЧाрдиुрдкाрдд рдХे рджो рдХाрд░рдг рдмрддाрдЗрдП। (3)

Ans. рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдкुрд░ूрд╖ рдФрд░ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдмीрдЪ рдЕрдиुрдкाрдд рдХो рд▓िंрдЧाрдиुрдкाрдд (SEX RATIO) рдХрд╣рддे рд╣ैं । рднाрд░рдд рдоें рдЗрд╕े рдк्рд░рддि 1000 рдкुрд░ुрд╖ों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें, рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдЕрдиुрдкाрдд (рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा) рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд (рдоाрдкा) рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै । рдЬैрд╕े – рднाрд░рдд рдоें рдЬрдирдЧрдгрдиा 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд▓िंрдЧाрдиुрдкाрдд 940 F /1000 M рд╣ै

        1. рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдХा рдиिрдо्рди рд╕्рддрд░

        2. рдкुрдд्рд░ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХी рдЗрдЪ्рдЫा

        3. рдкुрд░ुрд╖ рдк्рд░рдзाрди рд╕рдоाрдЬ

        4. рдХрди्рдпा рдн्рд░ूрдг рд╣рдд्рдпा

37) рднाрд░рдд рдоें рдЧंрджी рдмрд╕्рддिрдпों рдХी рддीрди рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП। (3)

Ans. рдЕрд╡ैрдз рд░ूрдк рд╕े рдмрд╕ी, рдЧैрд░ реШाрдиूрдиी, рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рднीреЬ – рднाрдб рд╡ाрд▓ी рдоाрдирд╡ рдмрд╕्рддिрдпाँ, рдЧंрджी рдмрд╕्рддिрдпाँ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ैं ।

рдзाрд░ाрд╡ी (рдоुंрдмрдИ), рдПрд╢िрдпा рдХी рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рдорд▓िрди рдмрд╕्рддी рд╣ै ।

1.     рдЗрд╕рдоें рдЬрдоीрди рдХा рдоाрд▓िрдХ рднू рд╕्рд╡ाрдоी рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдЬрдоीрди рдкрд░ рдЙрдирдХा рдЧैрд░ реШाрдиूрдиी рдХрдм्рдЬा рд╣ोрддा рд╣ै ।

2.     рдЗрди рдмрд╕्рддिрдпों рдоें рдЖрд╡ाрд╕ीрдп рджрд╢ाрдПँ рдЕрдд्рдпंрдд рдиिрдо्рди рд╣ोрддी рд╣ैं ।

3.     рдЗрдирдоें рдЧрд▓िрдпाँ рдЕрдд्рдпंрдд рддंрдЧ рд╣ोрддी рд╣ैं । рдЗрдирдоें рдордХाрди рдХрдЪ्рдЪे, рдПрд╡ं рдЫोрдЯे рд╣ोрддे рд╣ैं ।

4.     рдЗрди рдмрд╕्рддिрдпों рдоें рд╢ुрдж्рдз рд╣рд╡ा, рдкाрдиी, рд╢ौрдЪाрд▓рдп рдЖрджि рдХी рдХрдоी рд╣ोрддी рд╣ै ।

5.     рдЗрдирдоें рдмрд╣ुрдд рдЬ्рдпाрджा рднीреЬ рднाреЬ рд╣ोрддी рд╣ै । рдЗрдирдоें рдЕрдзिрдХрддрд░ рдиिрдо्рди рдЖрдп рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧ рд░рд╣рддे рд╣ैं ।

38) рдиाрднिрдХीрдп рдКрд░्рдЬा рдХ्рдпा рд╣ै ? рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиाрднिрдХीрдп рдКрд░्рдЬा рдХेंрдж्рд░ों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХीрдЬिрдП । (3)

Ans. рдиाрднिрдХीрдп рдКрд░्рдЬा рдЕрдерд╡ा рдкрд░рдоाрдгु рдКрд░्рдЬा (Nuclear Energy), рдкрд░рдоाрдгु рдХे рдЖрдгुрдУं рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдмрджрд▓рдиे (рдиाрднрдХीрдп рд╕ंрд▓рдпрди рдпा рд╡िрдЦрдг्рдбрди) рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै । рдЗрд╕ рдХ्рд░िрдпा рдоें рдЖрдгुрдУं рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдмрджрд▓рдиे рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ुрдИ рдКрд░्рдЬा рд╕े рдкрд░рдоाрдгु рд╡िрдж्рдпुрдд рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै । рдкрд░рдоाрдгु рдЕрдерд╡ा рдЖрдгрд╡िрдХ рдКрд░्рдЬा рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЕрд╡рдпрд╡ рдпूрд░ेрдиिрдпрдо рдФрд░ рдеोрд░िрдпрдо рд╡ рдмोрд░िрдпрдо рд╣ैं ।

рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдкрд░рдоाрдгु рд╡िрдж्рдпुрдд рдХेंрдж्рд░

1.      рдирд░ोрд░ा (UP), 2.      рд░ाрд╡рддрднाрдЯा (рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди), 3.      рдХाрдХрд░ाрдкाрд░ा (рдЧुрдЬрд░ाрдд) 4.      рддाрд░ाрдкुрд░ (рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░), 5.      рдХैंрдЧा (рдХрд░्рдиाрдЯрдХ), 6.      рдХрд▓рдкрдХ्рдХрдо (TN)

39) рдЪрддुрд░्рдердХ рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों / рд╕ेрд╡ाрдУं рдХा рдЕрд░्рде рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЗрди рд╕ेрд╡ाрдУं рд╕े рдЬुреЬी рдиूрддрди рдк्рд░рд╡ृрддिрдпों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП । рдЕрдерд╡ा  рднाрд░рдд рдоें рдЕрдд्рдпंрдд рдКрд╖्рдг рдПрд╡ं рд╢ुрд╖्рдХ рддрдеा рдЕрдд्рдпंрдд рд╢ीрдд рд╡ рдЖрд░्рдж्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рдШрдирдд्рд╡ рдиिрдо्рди рд╣ै, рдЗрд╕ рдХрдерди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рд╡िрддрд░рдг рдоें рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХी рднूрдоिрдХा рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХीрдЬिрдП। (5)

Ans.

1.     рдЖрд░्рдеिрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдЕрддि рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╡рд░्рдЧ рдЬिрд╕рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рдмौрдж्рдзिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп, рдЬैрд╕े – рдЪिрди्рддрди, рд╢ोрдз рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╡िрдЪाрд░, рд╢िрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рд╕ूрдЪрдиा рдЖрджि рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЪрддुрд░्рдердХ рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं ।

2.     рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрддि рд╡िрдХрд╕िрдд рдПрд╡ं рд╕рдоृрдж्рдз рджेрд╢ों рдоें рдЖрдзे рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХрд░्рдоी рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЬ्рдЮाрдиोंрдоुрдЦी рдХाрд░्рдпों рдоें рд▓рдЧे рд╣ुрдП рд╣ैं

3.     рдЗрди рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпों рдоें рд╡ेрддрди рдЙрдЪ्рдЪ рд╣ोрддा рд╣ै ।

4.     рдЗрди рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпों рдоें рд▓рдЧे рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиी рдХंрдкрдиी рдкрджोрди्рдирддि рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдХा рд▓ाрдн рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬрд▓्рджी – рдЬрд▓्рджी рдмрджрд▓рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं ।

5.     рд╕ूрдЪрдиा рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╕े рдЗрди рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों рдоें рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ुрдП рд╣ैं ।

6.     рдпे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं

7.     рдЗрдирдоें рдмрд╣ुрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХрдо्рдкрдиिрдпों рдХे CEO (рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рдЕрдзिрдХाрд░ी), рдо्рдпूрдЪुрдЕрд▓ рдлрдг्рдб рдХे рдк्рд░рдмрди्рдзрдХ, рдкрд░ाрдорд░्рд╢рджाрддा, рд╕ॉрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░ рдЖрджि рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं ।

8.     рдпे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ंрд╕ाрдзрдиों, рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг, рднौрдЧोрд▓िрдХ рджрд╢ाрдУं рддрдеा рдмाрдЬाрд░ рдЖрджि рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ैं

9.     рдЗрди рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों рдХी рдиूрддрди рдк्рд░рд╡ृрддिрдпों рдоें рдмाрд╣्рдпрд╕्рд░ोрддрди, рдЖँрдХреЬा рдк्рд░рдмंрдзрди, рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдкрд░्рдпрдЯрди рдЖрджि рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं

рдЕрдерд╡ा

рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ :- рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ (Populat।on Dens।ty) рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै – рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рд╡िрддрд░рдг । рдЗрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдоें рдоाрдкा рдЬाрддा рд╣ै । рднाрд░рдд рдХा рдФрд╕рдд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ 2011 рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 382 рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ै ।

рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рдХा рд╡िрддрд░рдг :- рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдЙрди рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рд░рд╣рдиा рдкрд╕ंрдж рдХрд░рддी рд╣ै рдЬो рд╕ाрдоाрди्рдпрдд рдоैрджाрди рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै । рд╡рд╣ाँ рдкेрдпрдЬрд▓ рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рд╕ाрде – рд╕ाрде рдЕрди्рдп рдЬीрд╡рди рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рддрдд्рд╡ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ोрддे рд╣ैं । рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЖрдзी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдоाрдд्рд░ 5% рднू рднाрдЧ рдкрд░ рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддी рд╣ै ।

рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднाрд░рдд рдХो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рдмाँрдЯा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै :-

рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рд╡ाрд▓े рдк्рд░рджेрд╢ рд╡े рдк्рд░рджेрд╢ рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ 2000 рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рджिрд▓्рд▓ी 11297, рдЪंрдбीрдЧреЭ 9252, рдкुрдж्рджुрдЪेрд░ी 2598, рд▓рдХ्рд╖рдж्рд╡ीрдк 2013, рджрдорди рд╡ рджीрд╡ 2169

рдХाрд░рдг  :- рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдирдЧрд░ीрдпрдХрд░рдг, рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдХेंрдж्рд░ рд╣ोрдиा, рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХे рд╡िрдХрд╕िрдд рд╕ाрдзрдиों рдХा рд╣ोрдиा, рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рд╡िрдХрд╕िрдд рд╕्рд╡рд░ूрдк ।

рдЕрдзिрдХ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рд╡ाрд▓े рдк्рд░рджेрд╢ рд╡े рдк्рд░рджेрд╢ рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ 701 рд╕े 2000 рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। UP 823, рдХेрд░рд▓ 859, рдмिрд╣ाрд░ 1102, WB 1029

рдХाрд░рдг :- рдЧंрдЧा – рдм्рд░рд╣्рдордкुрдд्рд░ рдХा рдЙрдкрдЬाрдК рдоैрджाрди, рдЪाрд╡рд▓ рдХी рдЙрдд्рддрдо рдХृрд╖ि, рд╡ рдЕрди्рдп рдмाрдЧрд╡ाрдиी рдлрд╕рд▓ों рдХा рд╣ोрдиा ।

рдордз्рдпрдо рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рд╡ाрд▓े рдк्рд░рджेрд╢ рд╡े рдк्рд░рджेрд╢ рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ 501 рд╕े 700 рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдкंрдЬाрдм 550, рд╣рд░िрдпाрдгा 555, рджाрджрд░ा рдирдЧрд░ рд╣рд╡ेрд▓ी 698

рдХाрд░рдг :- рдЙрдкрдЬाрдК рдоैрджाрди, рдЙрди्рдирдд рдХृрд╖ि, рдирдЧрд░ीрдпрдХрд░рдг рд╡ рдФрдж्рдпोрдЧिрдХрдХрд░рдг рдЖрджि ।

рдХрдо рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рд╡ाрд▓े рдк्рд░рджेрд╢ рд╡े рдк्рд░рджेрд╢ рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ 301 рд╕े 500 рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╡ рдЖंрдз्рд░рдк्рд░рджेрд╢ 308, рдХрд░्рдиाрдЯрдХ 319, рдд्рд░िрдкुрд░ा 350, рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ 365, рдЕрд╕рдо 397, рдЭाрд░рдЦंрдб 414

рдХाрд░рдг :-  рдкрд░्рд╡рддीрдп, рдкрдаाрд░ी, рд░ेрддीрд▓ा рдзрд░ाрддрд▓, рдЙрдкрдЬाрдК рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдЕрднाрд╡, рд╡िрд╕्рддृрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдкрд░ рд╡рди्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рд╣ोрдиा, рдпाрддाрдпाрдд рд╕ाрдзрдиों рдХी рдХрдоी, рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рд╕ाрдзрдиों рдХी рдХрдоी рдЖрджि ।

рдЕрддि рдХрдо рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рд╡ाрд▓े рдк्рд░рджेрд╢ рд╡े рдк्рд░рджेрд╢ рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ 300 рд╡्рдпрдХ्рддि рдк्рд░рддि рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ 17, рдЕंрдбрдоाрди – рдиिрдХोрдмाрд░ рдж्рд╡ीрдк рд╕рдоूрд╣ 46, рдоिрдЬोрд░рдо 52,рд╕िрдХ्рдХिрдо 86, рдиाрдЧाрд▓ैंрдб 119, HP 123, J&K 124,рдоेрдШाрд▓рдп 132, рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рд╡ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб 189, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди 201, рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ 236, рдЙреЬीрд╕ा 269

рдХाрд░рдг :- рдмрд░्рдлीрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдкрд░्рд╡рддीрдп рд╡ рдкрдаाрд░ी рдзрд░ाрддрд▓, рдЙрдкрдЬाрдК рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдЕрднाрд╡, рд╡िрд╕्рддृрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдкрд░ рд╡рди्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рд╣ोрдиा, рдпाрддाрдпाрдд рд╕ाрдзрдиों рдХी рдХрдоी, рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рд╕ाрдзрдиों рдХी рдХрдоी рдЖрджि।


40)   рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡िрддрд░рдг рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХाрд░рдХ рдмрддाрдЗрдП । рдЕрдерд╡ा рд░ुрдХो рдФрд░ рдЬाрдУ рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж / рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж (Neo Environmental Determinism) рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХ्рдпा рд╣ै ? (5)

Ans. рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा :- рдЬрди + рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрд░्рдеाрдд्  рд▓ोрдЧों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा । рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд▓ोрдЧों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा, рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा (Populat।on) рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै ।

рднाрд░рдд рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдЪीрди рдХे рдмाрдж рджूрд╕рд░ा рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ाрд▓ा рджेрд╢ рд╣ै । рдпрд╣ рджुрдиिрдпा рдХे рд╕рдШрдирддрдо рдмрд╕े рджेрд╢ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै । рднाрд░рдд рдХी рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдЬрдирдЧрдгрдиा 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 121.0 рдХрд░ोреЬ рд╣ै, рдЬो рдЙрдд्рддрд░ рдЕрдоेрд░िрдХा, рджрдХ्рд╖िрдгी рдЕрдорд░ीрдХा рдФрд░ рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдХी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рд╡िрддрд░рдг рдмреЬा рдЕрд╕рдоाрди рд╣ै।

рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡िрддрд░рдг рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХाрд░рдХ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं :-

рднौрддिрдХ рдХाрд░рдХ (Physical Factors) - рдЬрд▓ рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा, рдирджी рдШाрдЯिрдпां,   рд╕рдорддрд▓ рднू рднाрдЧ, рдЬрд▓рд╡ाрдпु, рдЙрдкрдЬाрдК рдоृрджा

рдЖрд░्рдеिрдХ рдХाрд░рдХ (Economic Factors) - рдЦрдиिрдЬों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा, рдирдЧрд░ीрдпрдХрд░рдг, рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рдкрд░िрд╡рд╣рди рд╕ाрдзрди, рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░

рд╕ाрдоाрдЬिрдХ – рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдХाрд░рдХ (Social Cultural Factors) - рд╡िрд╕्рдеाрдкрди, рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рд╡ाрддाрд╡рд░рдг, рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा, рдЖрддंрдХрд╡ाрдж

рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдХाрд░рдХ (Political  Factors) - рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдиीрддिрдпाँ, рд╕्рдеाрдИ рд╕рд░рдХाрд░, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди

 

рдЬिрди рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рднूрдоि рд╕рдорддрд▓, рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдЕрдиुрдХूрд▓, рдкेрдпрдЬрд▓ рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा, рдЙрдкрдЬाрдК рдоिрдЯ्рдЯी, рдЦрдиिрдЬों рдХी рдк्рд░рдЪुрд░рддा, рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░, рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХे рдЙрдд्рддрдо рд╕ाрдзрди, рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдк्рд░рдЪुрд░ рдЕрд╡рд╕рд░, рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рд╡ाрддाрд╡рд░рдг, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдоाрд╣ौрд▓ рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдЖрджि рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡рд╣ाँ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрдзिрдХ рдоिрд▓рддी рд╣ै । рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдЬिрди рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЗрди рддрдд्рд╡ों рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै рд╡рд╣ाँ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡िрд░рд▓ рдоिрд▓рддी рд╣ै।

рдЕрдерд╡ा

рдЬрд╣ाँ рдиिрдпрддिрд╡ाрджी рд╡िрдж्рд╡ाрди् рдк्рд░рдХृрддि рдХो рд╕рдорд╕्рдд рдоाрдирд╡ीрдп рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдХ (Determinant) рдоाрдирддे рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рд╕рдо्рднрд╡рд╡ाрджी рд╡िрдж्рд╡ाрди् рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЗрд╕ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдоें рдХुрдЫ рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХो рддрд▓ाрд╢рддे рд╣ैं

рдЗрди рджोрдиों рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ाрдУं рдХे рд╕рдорди्рдпрд╡ рдХे рд░ूрдк рдоें рдПрдХ рддीрд╕рд░ी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдЖрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпाрдИ рднूрдЧोрд▓рд╡ेрдд्рддा рдЧ्рд░िрдлिрде рдЯेрд▓рд░ рдиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी, рдЬो рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж рддрдеा рд╕рдо्рднрд╡рд╡ाрдж рдХी рдЪрд░рдо рд╕ीрдоाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдХा рджрд░्рд╢рди рдпा рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рд╣ै।

рдЧ्рд░िрдлिрде рдЯेрд▓рд░ рдиे рдЗрд╕ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХो рдирд╡ рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж рдпा рдЖрдзुрдиिрдХ рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж рдЕрдерд╡ा рд░ुрдХो рдФрд░ рдЬाрдУ рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж (STOP and GO DETERMINISM) рдЕрдерд╡ा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж рдпा рдирд╡ рдиिрдпрддिрд╡ाрдж (Neo Environmental Determinism) рдХрд╣ा рд╣ै ।

рдЧ्рд░िрдлिрде рдЯेрд▓рд░ рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рди рддो рдк्рд░рдХृрддि рдХा рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдкрд░ рдкूрд░ा рдиिрдпрди्рдд्рд░рдг рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдкूрд░्рдг рд╡िрдЬेрддा рд╣ै ; рджोрдиों рдХा рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ै।

рдЙрд╕рдиे рдЗрд╕ рдХрдерди рдХो рд╕рдордЭाрдиे рд╣ेрддू рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕्рд╡рд░ूрдк рдпाрддाрдпाрдд рдЪौрд░ाрд╣े рдкрд░ рдЦреЬे рдЯ्рд░ैрдлिрдХ рдкुрд▓िрд╕ рдХे рд╕िрдкाрд╣ी рд╕े рдЙрджाрд╣рд░рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा ; рдХि рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЯ्рд░ैрдлिрдХ рдЪौрд░ाрд╣े рдкрд░ рдЦреЬा рд╕िрдкाрд╣ी рдпा рд▓ाрд▓ рдмрдд्рддी рдХुрдЫ рд╕рдордп рдХे рд▓िрдП рдЯ्рд░ैрдлिрдХ рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рддो рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं рд░ोрдХ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЕрд░्рдеाрдд рд░ुрдХो (рд▓ाрд▓ рдмрдд्рддी) рдФрд░ рдЬाрдУ (рд╣рд░ी рдмрдд्рддी) рдХा рд╕िрдж्рдзрдЖंрдд ।

рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдоाрдирд╡ рдХो рдЕрдкрдиे рдиिрдпрди्рдд्рд░рдг рдоें рддो рд░рдЦрддी рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдоाрдирд╡ рдЙрд╕рдоें рдЕрдкрдиे рд╡िрд╡ेрдХ рд╡ рдмुрдж्рдзि рд╕े рд╕рдо्рднाрд╡рдиाрдПं рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै । рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдХрднी рдХрднी рдЬрдм рдоाрдирд╡ рдЕрдкрдиे рдЖрдкрдХो рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ी рд╕рдордЭрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै рддो рдк्рд░рдХृрдд्рддि рдЕрдкрдиी рдкрд▓рдХ рдЭрдкрдХाрдиे рдоाрдд्рд░ рдЕрд╡рдзि рдПрд╡ं рд╢рдХ्рддि рд╕े рдоाрдирд╡ рдХो рдЕрдкрдиा рд░ूрдж्рд░ рд░ूрдк рджिрдЦाрддी рд╣ै । рдЬैрд╕े рднрдпंрдХрд░ рднूрдХрдо्рдк рд╡ рд╕ुрдиाрдоी, рд╕ूрдЦा рдПрд╡ं рдмाреЭ рдЖрджि ।

рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рдирд╡ рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рд╕рдорд░्рдердХों рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдЖрдЬ्рдЮाрдкाрд▓рдХ рдмрдирдХрд░ рд╣ी рдЗрд╕ рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।

рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं:-

1.рдпрд╣ рд╡िрдЪाрдзाрд░ा, рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгीрдп рдиिрд╢्рдЪрдпрд╡ाрдж рдФрд░ рд╕рдо्рднрд╡рд╡ाрдж рдХे рдмीрдЪ рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ै ।

2.рдЗрд╕рдоें рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рдкрд╣ुंрдЪाрдП рдмिрдиा рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рд╕ुрд▓рдЭाрдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै ।

3.рдЗрд╕ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдордиुрд╖्рдп рди рддो рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдХृрддि рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рдк्рд░рдХृрддि рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░рд╣рдХрд░ рдЬी рд╕рдХрддा рд╣ै ।

4.рдк्рд░рдХृрддि рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рдоें рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдиिрдпрдоों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा ।

5.рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╣рдоें рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ीрдоाрдУं (Limitations) рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рд╣ोрдЧा । рдЬैрд╕े рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЬंрдЧрд▓ों рдХो рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рд╕े рдмрдЪрдиा рд╣ोрдЧा, рдЦрдирди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЕрддि рджोрд╣рди рд╕े рдмрдЪрдиा рд╣ोрдЧा।


рд╡िрд╢्рд╡ рдоाрдирдЪिрдд्рд░ рдкрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕्рдеाрдиों рдХो рджрд░्рд╢ाрдЗрдП –

(i)        рдЕрдзिрдХ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдШрдирдд्рд╡ рд╡ाрд▓ा рдХोрдИ рдПрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рджрдХ्рд╖िрдг – рдкूрд░्рд╡ी рдПрд╢िрдпा

(ii)       рдбेрдпрд░ी рдХृрд╖ि рдХा рдХोрдИ рдПрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ – рдкूрд░्рд╡ी рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдФрд░ рди्рдпूрдЬीрд▓ैрди्рдб

(iii)      рд╕рдмрд╕े рдХрдо рдоाрдирд╡ рд╡िрдХाрд╕ рд╕ूрдЪрдХांрдХ (HDI) рд╡ाрд▓ा рдПрдХ рджेрд╢ – рдиाрдЗрдЬीрд░िрдпा

(iv)      рджौрд░ाрд▓ा  (рдоेрд░рда)

(v)       рдиेрд╡ेрд▓ी (рддрдоिрд▓рдиाрдбु)